Akademik Veri Yönetim Sistemi
Duman H.(Yürütücü), Poyraz F., Hastaoğlu K. Ö., Gül Y., Koçbulut F., Kapıcıoğlu A.
TÜBİTAK Projesi, 1001 - Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Projelerini Destekleme Programı, 2025 - 2027
Kuzey Anadolu Fay Zonu (KAFZ) Anadolu mikro plakasını sınırlayan, Bingöl/Karlıova üçlü ekleminden Saros körfezine kadar kabaca Karadeniz’e paralel ilerleyen yaklaşık 1500 km uzunluğunda Doğu Akdeniz Havzasının en önemli sağ yanal doğrultu atımlı transform fayıdır. Arap plakasının Anadolu plakasına yaklaşımı ile Anadolu plakası KAFZ’nda Avrasya plakasına göreceli olarak ortalama 20-25 mm/yıl bir hareket ortaya çıkmaktadır. KAFZ fay düzleminin kilitli olduğu sismolojik rejimlerde bu hareket miktarı, yaklaşık olarak 250 yılda bir meydana gelen yıkıcı depremler üretmektedir. Bu proje kapsamında KAFZ’nun Yedisu Segmenti çalışma bölgesi olarak belirlenmiş, en son 18 Temmuz 1784 yılında Ms ~7.6 büyüklüğünde bir deprem meydana gelmiştir. 240 yıldır suskunluğunu koruyan bu segment KAFZ’nun önemli sismik boşluklarından birisi olarak nitelendirilmektedir. Yedisu Segmenti’nin en batı ucunda yer alan Erzincan, Tunceli, Bayburt, Erzurum gibi diğer çevre illerinde olabilecek yıkıcı bir depremden etkilenecekleri aşikardır. Olabilecek depremle ilgili literatürde, KAFZ Yedisu Segmenti için toplam yer değiştirme açığının 2.67 metre olduğu ifade edilmiş, Mw 7.5 büyüklüğüne kadar deprem üretebileceği rapor edilmiştir. Bu değerler, GPS/GNSS ve InSAR gibi jeodezik yöntemler ile kestirilen hızlar (trend, deformasyon oranı) kullanılarak belirlenen fay kayma oranları, fay kilitlenme derinlikleri ve gerinim birikim oranlarıyla ortaya konulabilir. Fakat, KAFZ Yedisu Segmenti’nde bu hesaplamaları duyarlı bir şekilde gerçekleştirmek için yeterli sıklıkta bir jeodezik ağdan faydalanılmamıştır. Bu yüzden KAFZ üzerindeki en önemli sismik boşluklardan biri olan ve yıkıcı deprem beklenen Yedisu Segmenti özelinde detaylı jeodezik çalışmanın gerçekleştirilerek fay kayma oranları, fay kilitlenme derinlikleri ve gerinim birikim oranlarının yüksek duyarlıklı olarak elde edilmesi büyük önem arz etmektedir. Gerçekleştirilecek bu proje kapsamında Yedisu Segmenti’ni kapsayacak şekilde mevcut ve yeni tesis edilecek GPS/GNSS noktaları ile güvenilir bir ağ oluşturulacak, yalnızca KAFZ Yedisu Segmenti’ne odaklanmış InSAR değerlendirmeleri gerçekleştirilecektir. InSAR yönteminde, doğal yüzeyler marifetiyle güvenilir bir şekilde ortaya konulamayan alanlarda köşe yansıtıcılar GPS/GNSS istasyonları ile tesis edilerek tektonik hareketlerin izlenmesi/modellenmesindeki başarısı irdelenecektir. Proje kapsamında, KAFZ Yedisu Segmenti’ni çevreleyen 11 tanesi yeni tesis edilmek üzere mevcut istasyonlarla birlikte toplam 29 adet GPS/GNSS istasyonundan oluşan daha sık jeodezik bir ağ tasarımı yapılmıştır. Yedisu Segmenti, 6 Şubat 2023 Kahramanmaraş depremlerinin yaklaşık olarak 200 km uzağındadır. Bu yıkıcı depremlerin çalışma bölgesinde hız alanında bir değişikliğe sebep olup olmadığı mevcut istasyonlardaki geçmiş verilerin kullanımı açısından oldukça önemlidir. Çalışma sahasını daha geniş ölçekte kapsayacak TUSAGA-Aktif istasyonların deprem öncesi ve sonrası için 7 parametreli Helmert dönüşümü ile hız alanında bir değişime sebep olup olmadığı belirlenecektir. Çalışma bölgesindeki daha önce gerçekleştirilen kısıtlı jeodezik çalışmalardan faydalanarak InSAR ve GPS/GNSS verileriyle önsel fay parametre modelleme çalışmaları yapılmıştır. Önsel modellemeler neticesinde, KAFZ Yedisu Segmenti’nin asimetrik fay kayma modeline sahip olabileceği hipotezi ortaya konmuştur. KAFZ Yedisu Segmenti’nde asimetrik fay kayma modelinin geçerli olup olmadığı kısıtlı jeodezik alt yapıdan ziyade çalışma bölgesine odaklanmış jeodezik ürünler kullanılarak net bir şekilde ortaya konulacaktır.