Akademik Veri Yönetim Sistemi
Çayır Ü., Tuğcu İ., Erbil Y. H., Şahoğlu V.
TÜBİTAK Projesi, 2015 - 2018
M.Ö. 2. Binin İlk Yarısında Urla Yarımadasında Minos Etkinliği
Proje, M.Ö. 2. binyılın ilk yarısında, özelde Urla Yarımadası ve daha genel anlamda da Batı Anadolu sahil kesiminde görülen Girit kökenli Minos kültürüne ait etkilerin ekonomik sebepleri ile sonuçlarının irdelerken, bu kültürün bölgenin yerel kültürleri ile olan etkileşiminin detaylarını ortaya koymayı amaçlamaktadır. Bu bağlamda aynı zamanda tüm Ege dünyasını etkileyen ve tüm Akdeniz havzasında kültürel / tarihsel bir kırılma noktası oluşturan Thera patlamasının etkilerinin de araştırılması planlanmaktadır. Batı Anadolu sahil kesiminin tarih öncesi dönemlerine ait arkeolojik çalışmalar özellikle 1990’lardan sonra hız kazanmıştır. Geçen yıllar içerisinde bölgenin Neolitik Çağ’dan itibaren Tunç Çağı sonlarına kadar geçirdiği kültürel gelişim evreleri ve bölgenin çevre kültürleri ile olan etkileşimleri de çeşitli bilim adamları tarafından farklı açılardan ele alınmaktadır. Batı Anadolu sahil kesiminin M.Ö. 2. binyıl kültürleri ile ilgili çalışmalar, bölgenin kendine has özellikleri olan güçlü kültürlere ev sahipliği yaptığını ortaya koymaya başlamıştır. M.Ö. 2. binyılın ilk yarısında, bir yandan İç Anadolu’da gittikçe güclenen Hititler, diğer yandan da özellikle Akdeniz ve Ege ticaretinde en etkin rolü oynayan Girit – Minos Kültürü gibi iki önemli gücün arasında yer alan Batı Anadolu sahil kesimi, son yıllarda hız kazanan yeni arkeolojik araştırmalar sayesinde Anadolu arkeolojisi ile ilgili yeni sorunlar ve araştırılması gereken yeni konular açığa çıkarmıştır. Batı Anadolu sahil kesiminde Girit – Minos kültürüne ait izlerin tespiti ve bu kültüre ait arkeolojik verilerin yorumlanması, bölgedeki Minos kültürel etkinliğinin niteliğini anlamak adına en önemli dayanağı oluşturacaktır. Bölgede Minos Kültürü ile bağlantılı bir şekilde değerlendirilebilecek arkeolojik veriler, Iasos, Miletos, Tavşan Adası, KoÅNmür Adası, Bademgediği, Liman Tepe, Troya ve son yıllarda Çeşme – Bağlararası gibi merkezlerde ele geçmiştir. Bunlar arasında Iasos verileri, Klasik Çağ tabakalarının araştırılması sırasında ele geçen arkeolojik kalıntılara dayanmaktadır. Miletos, tüm bu yerleşimler arasında Batı Anadolu sahil kesiminde Minos etkinliğinin anlaşılmasına yönelik en detaylı verileri sunmaktadır. Miletos hafirleri, bu merkezin bir Minos kolonisi olduğunu öne sürmektedir. Bademgediği, Liman Tepe, Troia Kömür Adası ve Tavşan Adası, Batı Anadolu’da Minos kültürel varlığı hakkında farklı boyutlarda bilgiler veren diğer önemli merkezlerdir. Son yıllarda Çeşme – Bağlararası’nda gerçekleştirilen bilimsel kazılar, Minos kültürünün Ege’de en etkin olduğu dönem olan M.Ö. 2. binyılın ilk yarısına ait birçok yeni veri ortaya koymaya başlamıştır. Çok iyi korunmuş mimari tabakalarda, sokaklarla birbirinden ayrılmış bloklar halinde inşa edilmiş evlerin içerisinde ele geçen arkeolojik malzeme, bir yandan Batı Anadolu sahil kesiminde M.Ö. 2. Bin’in ilk yarısında sürdürülen ekonomik ve güncel faaliyetlerle ilgili bilgiler verirken, diğer yandan da Anadolu ve Ege kültürleri arasında kilit konumunda yer alan bölgenin, çevre kültür bölgeleri ile olan ilişkilerine açıklık getirmeye başlamıştır. Urla yarımadası, doğu Ege deniz rotaları göz önüne alındığında, kuzey ve güney deniz ticaret ağlarının kesiştiği noktada yer almaktadır. Bölgenin bu stratejik konumu, yarımada üzerindeki yerleşmelerin karakterlerinin şekillenmesinde önemli bir rol oynamış olmalıdır. Proje kapsamında, Çeşme – Bağlararası’nda proje ekibi tarafından arkeolojik kazılar gerçekleştirilmesi, bunun yanında, Batı Anadolu sahil kesiminde kazısı devam eden veya tamamlanmış diğer merkezlerde ele geçen Minos kültürüne ait malzemelerin yayınlar yolu ile değerlendirilmesi planlanmaktadır. Çeşme – Bağlararası yerleşiminin özellikle M.Ö. 2. binyılın ilk yarısına ait iyi korunmuş tabakalarının daha geniş alanlarda araştırılarak, arkeolojik örneklemenin genişletilmesi, yerleşimin yerli ve Minos kökenli özelliklerinin detaylı olarak belgelenerek önceki sezonlarda elde edilen verilerle karşılaştırılması planlanmaktadır. Bölgedeki Minos etkilerini incelerken sadece maddi kültür öğeleri bağlamında değil, aynı zamanda beslenme alışkanlıklarında gözlemlenebilecek kültüre bağlı değişimlerin de belgelenmesi amacıyla arkeobotanik ve arkeozoolojik veriler de karşılaştırmalı olarak değerlendirilecektir. Projenin amacına uygun olarak, Çeşme – Bağlararası’nın bulunduğu bölgedeki çevresel faktörlerin belgelenmesi için jeomorfolojik çalışmaların da yapılması planlanmaktadır. Bu çalışmalardan elde edilecek veriler, çevresel faktörlerin özelde Çeşme-Bağlararası’nda, genelde ise bölgenin diğer yerleşimlerinde tarihsel sürec içerisindeki etkileri saptanmaya çalışılacaktır. Iasos ve Miletos gibi yerleşmelerde gerçekleştirilen çalışmalarda, tüm Ege kültürlerini etkileyerek Girit saraylarının yıkılmasına neden olan Thera adasındaki yanardağın patlamasıyla bağlantılı kalıntılara ulaşılmıştır. Çeşme – Bağlararası’nda da yaklaşık aynı döneme tarihlenebilecek bir volkanik kül tabakası ile karşılaşılmıştır. İlk analiz çalışmaları, bu küllerin Thera’dan daha farklı bir volkanik aktiviteye ait olduğunu ortaya koymuştur. Bu sonuçlar ışığında,olasılıkla daha önce hiç bilinmeyen yeni bir volkanik patlamaya ait izler ortaya çıkmış olmaktadır. Bu, proje çerçevesinde incelenecek olan önemli bir konuya işaret etmektedir. Gerçekleştirilmesi planlanan jeomorfolojik çalışmalar çerçevesinde, Çeşme – Bağlararası çevresinde çeşitli örneklemeler yapılacak ve bölgede tüm Ege dünyasını etkileyen bu büyük patlama sonucunda yaşanmış olabilecek bir tsunamiye ait verilerin olup olmadığı da incelenecektir. Son yıllarda özellikle doğu Girit’te bu amaç doğrultusunda yapılan çalışmalar olmasına rağmen, benzer araştırmalar ülkemizde çok kısıtlı olarak gerçekleştirilmiştir. Urla yarımadası, bir yandan Anadolu ve Ege arasındaki en önemli geçiş noktalarından birinde, diğer yandan da M.Ö. 2. binyılın ilk yarısında Minos kültürünün kontrolünde olduğu düşünülen kuzey ve güney Ege deniz ticareti ağlarının kesiştiği stratejik bir konumda yer almaktadır. Bölgede Anadolu ve Minos kültürlerine ait arkeolojik verilerin bir arada, yan yana, aynı kontekslerde ele geçiyor olması özellikle bölgelerarası kronolojik karşılaştırmaların yapılmasında çok önemli katkılar sağlayacaktır. Arazide gerçekleştirilecek arkeolojik çalışmalar, literatür çalışmaları, arkeozoolojik ve arkeobotanik değerlendirmeler yanında jeomorfolojik çalışmaları da bünyesinde barındıran, uluslararası katılımlı disiplinlerarası bu proje çerçevesinde, özellikle Çeşme – Bağlararası verileri ışığında Urla Yarımadası ve daha genel ölçekte de Batı Anadolu sahil kesiminin M.Ö. 2. binyılın ilk yarısında, mimari, seramik, ve diğer maddi kültür teknolojileri ile yemek yeme ve hazırlama gelenekleri hakkında detaylı bilgilere ulaşılması planlanmaktadır. Bu çalışma ile, Çeşme – Bağlararası’nda elde edilecek yeni veriler ışığında, Batı Anadolu sahil kesimindeki yerleşimlerin M.Ö. 2. Bin’in ilk yarısındaki sosyo ekonomik ve kültürel yapısı yanında, özellikle Minos kültürü ile olan bağlantıları ve sosyo politik karakteri hakkında da önemli sonuçlara varılması planlanmaktadır. Tüm bu veriler, Urla Yarımadası ve daha genel anlamda da Batı Anadolu sahil kesimindeki Minos etkinliğinin genel karakteri ve bölgesel farklılıkları hakkında detaylı bilgiler verecektir.