Akademik Veri Yönetim Sistemi
the Journal of Academic Social Sciences, sa.122, ss.174-206, 2021 (Hakemli Dergi)
Arel-Ezgi nazariyesi, zaman zaman çeşitli yönlerden eleştirilere maruz kalsa da
yaklaşık bir asırdır Türk makam müziği nazariyesinde en önemli referanslardan
kabul edilmektedir. Bu nazariye esaslarına göre sürdürülen öğrenim ve aktarım
süreçlerinde karşılaşılan, başta ses sistemindeki aksaklıklar ve çelişkiler ile
makamların oluşumu ve sınıflandırılması konularındaki eksik, sınırlayıcı ve
geleneksel icrâ ile çelişen bazı noktalar, Arel-Ezgi öncesi dönemde bestelenmiş
eserler ile Arel-Ezgi nazariyesinin detaylı bir şekilde karşılaştırılması gerekliliğini
ortaya çıkarmıştır. Bu sebeple karşılaştırmalı bir çalışma fikri oluşmuş;
araştırmanın hacim yönünden sınırlandırılması gerekliliği de dikkate alınarak bir
örneklem grubu oluşturulması planlanmış ve Türk müziği derslerinde ilk öğretilen
konulardan olan “basit makamlar” araştırmaya konu edilmiştir. Araştırmada, söz
konusu “basit makamlara” ait nazari bilgiler ile bu makamlarda-mümkün
olduğunca Arel-Ezgi öncesinde-bestelenmiş örnek eserlerin benzerliklerinin
ölçülmesi; bu sayede nazari bilgilerin doğruluğunun test edilip varsa eksiklerin
tamamlanması veya geleneksel kullanım ile uyuşmayan bilgilerin düzenlenmesi
amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda Arel-Ezgi’den günümüze ulaşan ve onların
nazariyesini temel alan yazılı kaynaklarda yer alan “basit makamlar” ile ilgili bilgiler derlenmiş ve bu bilgilerle karşılaştırılmak üzere Arel-Ezgi sisteminde basit
makam olarak nitelenen 13 makamdan Kürdî, Rast, Uşşak, Hüseynî, Nevâ, Hicaz,
Hümâyûn, Uzzâl, Zirgüle, Karcığar ve Sûzinak olmak üzere 11’inde ve şarkı
formunda bestelenmiş toplam 230 örnek eser incelenmiştir. Örnek eserler iki farklı
yöntemle analiz edilmiş olup öncelikle geleneksel yöntemle, ölçü ölçü kalışlar
incelenmiş; ardından bilgisayar ortamında eser notaları tekrar yazılıp MIDI
(Musical Instrument Digital Interface) formatına dönüştürülmüş ve MIDI analiz
programı yardımıyla analiz edilmiştir. İki farklı yöntem ile elde edilen bulgular
beraber yorumlanmış ve önemli sonuçlara ulaşılmıştır. İncelenen makamlardan
özellikle Kürdî ve Hicaz ailesi makamları olarak ifade edilen makamlarda önemli
farklılıklar tespit edilmiştir.
Anahtar kelimeler: Basit makamlar, Arel-Ezgi, Bilgisayar destekli makam
analizi, Türk makam müziği, MIDI