1950-1960 DÖNEMİ ORTAOKUL DERS KİTAPLARINDA YURTTAŞLIK EĞİTİMİ

Creative Commons License

Arslan S., Ercan R.

INTERNATIONAL JOURNAL OF SOCIAL, HUMANITIES AND ADMINISTRATIVE SCIENCES, cilt.7, sa.44, ss.1620-1642, 2021 (Hakemli Dergi)

Özet

Bu çalışmada 1950-1960 yılları arasında ortaokul ders kitaplarında aktarılan yurttaşlık anlayışı incelenmiştir. Ülkemizde yurttaşlık eğitiminin başlangıcı Osmanlı’nın son dönemine kadar uzanmaktadır. Ulus devletin inşası sürecinde makbul vatandaşın yetiştirilmesi ve cumhuriyet ideolojisinin aktarılması amaçlanmıştır. Bu doğrultuda cumhuriyetin bireyini yetiştirmek amacıyla eğitim seferberliği yapılmıştır. II. Dünya Savaşı’ndan sonra çok partili hayata geçen Türkiye, “Soğuk Savaş” sürecinde tercihini Batı Blok’undan yana yapmıştır. Menderes hükümeti liberal değerler ve beklentileri karşılayacak sosyal ve politik adımlar atmıştır. Tarımda hızlı makineleşme sonucunda köyden kente yoğun bir göç yaşanmış, köy enstitüleri kapatılmış, toprak reformundan vazgeçilmiş, makbul yurttaş yeniden tanımlanmıştır. Buna göre toplumsal düzeni korumak, kente uyum sürecini kolaylaştırmak, politik ve ekonomik sistemleri yeniden üretmek amacıyla makbul yurttaş yaratmak fikri yurttaşlık bilgisi ders kitaplarında sık sık vurgulanmıştır. Makbul yurttaş; toplumsal kurallara uyan, milli ve manevi duygularla desteklenmiş kişi olarak tanımlanmıştır. 1950-1960 arasında siyasal, sosyal ve ekonomik alanda yaşanan değişimlerin yurttaşlık eğitimi dersinin içeriğine yansıdığı görülmüştür. Bu kapsamda vatanseverlik duygusunun yüksek tutulduğu dinine, geleneklerine bağlı modern, üretken liberal bireye makbul yurttaş denilmiştir. Makbul yurttaşı tanımlayan ders kitapları, nitel araştırmalar için en uygun gözlem aracıdır. Bu kapsamda 1950- 1960 yılları arasında Milli Eğitim Bakanlığı’nın okuttuğu “Ortaokul Yurttaşlık Bilgisi” ders kitapları incelenerek araştırmanın amaçları doğrultusunda hazırlanan bazı sorulara cevap aranmıştır. Veriler içeriklerine göre tematik analize tabi tutulmuş ve yorumlanmıştır. En dikkat çeken bulgu, kentli yurttaş tipinin inşası için kazandırılması gereken görgü kurallarıdır. Ayrıca toplumsal düzeni sağlayan kurallara uymak, siyasal hak ve sorumluluklarını bilen, ülkesinin iktisadi düzenine uyumlu, çağdaş değerleri içselleştirmiş bir vatandaşlığın arzulandığı görülmüştür.