ORTA VE DOĞU AVRUPA ÜLKELERİNİN FİNANSAL PERFORMANSLARININ BULANIK DEMATEL VE COCOSO YÖNTEMLERİ İLE DEĞERLENDİRİLMESİ

Demir G.

XXI. Uluslararası Ekonometri, Yöneylem Araştırması, İstatistik Sempozyumu, Çanakkale, Türkiye, 8 - 10 Eylül 2021, cilt.1, ss.303-324

  • Yayın Türü: Bildiri / Tam Metin Bildiri
  • Cilt numarası: 1
  • Basıldığı Şehir: Çanakkale
  • Basıldığı Ülke: Türkiye
  • Sayfa Sayıları: ss.303-324
  • Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Adresli: Evet

Özet

Bu çalışmada amaç çeşitli “Çok Kriterli Karar Verme” (ÇKKV) yöntemlerini kullanarak, Covid-19 pandemisinin başladığı 2020 yılı için Orta ve Doğu Avrupa (CEE – Central and Eastern European) (Arnavutluk, Bulgaristan, Hırvatistan, Çekya, Macaristan, Polonya, Slovakya, Slovenya, Estonya, Litvanya) ülkelerinin finansal performansını ölçmek ve değerlendirmektir. Bu amaçla önerilen performans değerlendirme modelinde mevduat bankalarının özel kredilerinin GSYH’ye oranı, mevduat bankalarının varlıklarının mevduat banka varlıkları ve merkez bankası varlıklarına oranı, likit yükümlülüklerin GSYH’ye oranı, finansal sistem mevduatlarının GSYH’ye oranı, (özel sektör) yurtiçi kredilerin GSYH’ye oranı şeklinde 5 finansal kriter kullanılmıştır. Finansal karşılaştırmalar için pek çok alternatifi ve kriteri değerlendirmeye yönelik çok kriterli karar verme yöntemleri uygun yöntemler olarak kabul edilmektedir. Kriterlerin ağırlıklandırılması için DEMATEL yöntemi kullanılmıştır. DEMATEL yöntemi finansal performansı etkileyen kriterleri ve bu kriterlerden etkilenen kriterlerin belirlenmesi amacıyla tercih edilmiştir. Ayrıca karar verirken karşılaşılan belirsizliklerle başedebilmek ve insan kanaatinin de nitel olarak ele alınması amacıyla, DEMATEL yönteminin bulanık ortamdaki versiyonu olan Bulanık DEMATEL yöntemi tercih edilmiştir. Ağırlıklandırma sonuçlarına göre en önemli ilk üç performans kriteri sırasıyla mevduat bankalarının özel kredilerinin GSYH’ye oranı, yurtiçi kredilerin GSYH’ye oranı (özel sektör) ve likit yükümlülüklerin GSYH’ye oranıdır. CEE ülkelerinin finansal performanslarına göre sıralanması amacıyla CoCoSo yöntemi kullanılmıştır. CoCoSo yöntemi, Simple Additive Weighting (SAW) yöntemi, Weighted Sum Model (WSM) ve Weighted Product Model (WPM) yöntemlerinin kombinasyonu olan Weighted Aggregated Sum Product Assessment (WASPAS) yöntemi ve Multiplicative Exponential Weighting (MEW) yönteminin fikrini temel aldığı için tercih edilmiştir. CoCoSo yöntemi kullanılarak elde edilen sonuçlara göre, CEE ülkelerinin seçilen finansal göstergeler açıdan en başarılı (başarısız) olanları Estonya (Litvanya)’dır.