YMM’lerin Bakış Açılarıyla MUHASEBE BİLGİ ÜRETİMİNDE KALİTE SORUNU

Onocak D., Demir M.

Paradigma Akademi Basın Yayın Dağıtım, Çanakkale, 2021

  • Yayın Türü: Kitap / Araştırma Kitabı
  • Basım Tarihi: 2021
  • Yayınevi: Paradigma Akademi Basın Yayın Dağıtım
  • Basıldığı Şehir: Çanakkale
  • Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Adresli: Evet

Özet

Çok uzun bir geçmişe dayanan ve tarih boyunca üslendiği fonksiyonlarla ticaret hayatına yön veren muhasebe mesleğinin önemi; ticari işlemlerin giderek karmaşıklaşması, gerek işlem sayısının gerekse finansal bilgi kullanıcısı sayısının artması, hatalı ve hileli muhasebe işlemlerinin artması ve ülke ekonomilerinde yaşanan gelişim ve dönüşümler neticesinde her geçen gün artmaktadır.

Türkiye’de muhasebe meslek mensuplarına yasal bir statü kazandıran ilk düzenleme 13.6.1989 tarihinde yürürlüğe giren 3568 sayılı Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlik ve Yeminli Mali Müşavirlik Kanunu’dur. Muhasebe mesleğinin icrasını gerçekleştirecek meslek mensuplarının serbest muhasebeci mali müşavirler ile yeminli mali müşavirler olduğu belirtilen bu kanunda, muhasebe temel kavramları ve genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine uygun olarak defter tutmak, mali tablo hazırlamak, beyanname ve belge düzenlemek gibi görevler atfedilerek, bilgi üretimi SMMM’lerin görev tanımları içinde düzenlenmiştir.

İşletmenin dili olarak nitelendirilen muhasebe ile sistemli olarak bir süreç dâhilinde üretilen bilgiler, tüm ilgililerin benzer anlamlar yükleyeceği raporlarda, işletmenin faaliyet sonuçlarının, nakit akışlarının, mali ve ekonomik yapısının anlaşılmasını sağlayacak şekilde özetlenerek sunulur. Sunulan bu bilgiler bir taraftan planlama, kontrol ve performans değerleme ile ilgili olarak yöneticilerin sorumluluklarını etkin bir şekilde yerine getirmesine yardımcı olurken diğer taraftan diğer menfaat grupları için ortaklığın devamı, yeni yatırımlara yönelme, kredi verme gibi karar almalarında yardımcı olur.

Muhasebe bilgileri, işletmede sadece muhasebe sisteminin değil, üretim, pazarlama, insan kaynakları, finans, ar-ge gibi diğer sistemlerin de başvuracağı önemli kaynaklardır. Amaçların belirlenmesi, gerçekleşen faaliyetler ile tahminlerin karşılaştırılması, sapmaların analizi gibi konularda en önemli ve en kapsamlı bilgiler muhasebe sisteminden temin edilmektedir (Ceran ve Bezirci 2011: 101). Muhasebe sisteminde, her sistemde olduğu gibi, girdi- işleme-çıktı akışı izlenmektedir. Bu akışta bilgiler sisteme öncelikle belgelerle dâhil edilmekte, daha sonra bir kayıt ortamı içinde işlenerek çıktılara dönüştürülmekte ve ilgili yerlere rapor halinde iletilmektedir.

Toplumun geniş bir kesiminin karar vermede referans aldıkları muhasebe bilgilerinin, gerçeğe uygun, ihtiyaca uygun, karşılaştırılabilir, doğrulanabilir, anlaşılabilir bir şekilde ve ilgililerin ihtiyaç duyduğu zamanda sunulması, kullanıcılar için bilgiyi kaliteli hale getirmektedir.

Bilgilerin temel kavram ve ilkelere uygun üretilmesi, işletmede etkin iç denetim ve kontrol yapılarının oluşturulup uygulanması, denetim komitesinin ve bağımsız dış denetimin etkinliği sunulan bilgilerin kalitesini artıracak uygulamalardır. Bu uygulamaların olmaması veya etkinliğinin zayıf olması ise muhasebe bilgilerinin kalitesini elbette azaltacaktır. Nitekim finansal piyasalarda büyük yankı uyandıran 2001 yılında yaşanan Enron skandalı ve sonrasında Worldcom, Parmalat gibi skandalların nedenlerini ortaya koymak amacıyla yapılan araştırmalarda işletme yöneticilerinin, yönetim kurulu üyelerinin ve iç denetçilerin, sorumluluklarını gereği gibi ifa etmedikleri, finansal raporlamada yanlı davranarak hata ve hileye başvurdukları, bağımsız denetim firmalarının ise etik dışı bu davranışlara göz yumdukları belirlenmiştir.

Parayla ölçülebilen mali nitelikteki olaylarla ilgilenen muhasebe sisteminde sayısal verilere daha çok önem atfedilse de bilgiyi üreten muhasebe meslek mensuplarının aynı sayısal verileri kullanmış olsalar bile farklı mesleki yargılarla farklı çıktılara ulaşmaları, muhasebede sadece nicel unsurların değil nitel unsurların da önemli olduğunun göstergesidir. Bu durum muhasebe meslek mensubunun bilgi kalitesi üzerindeki rolüne ve mesleki yargısının önemine işaret etmektedir.

Giderek artan işlem çeşitliliği, mevzuattaki değişimler ve dijital gelişmeler karşısında bilgilerini güncelleyerek mesleki yeterliliğini koruyan, doğru ve güvenilir bilgileri kullanarak faaliyetlerini yürüten, hata yapmadan dikkatli ve disiplinli çalışan, mesleki faaliyetlerinden etkilenecek tüm kesimlerin çıkarlarını eşit ölçüde gözeten, toplum faydasını gözeterek genel ekonomiyi zarara uğratacak davranışlardan kaçınan, mevzuatta belirlenen usul ve esaslar ile muhasebenin temel kavram ve ilkelerine uygun hareket eden, daha bilimsel ve işlevsel çalışan muhasebe sistemlerinin kurulmasında işletmeye danışmanlık yapan SMMM’lerin ürettikleri bilgilerin kullanılması doğru kararların alınmasını, dolayısıyla ekonomik başarıyı sağlayacaktır.

Nitel araştırma yönteminin kullanıldığı bu çalışmanın konusunu; SMMM’lerin muhasebe sistemine, vergi mevzuatına ve mesleki etik ilkelere uyum düzeylerinin YMM’lerce değerlendirilmesi oluşturmaktadır. Bu kapsamda araştırmanın temel sorusu “SMMM’ler muhasebe bilgi üretiminde muhasebe sistemine, vergi mevzuatına ve mesleki etik ilkelere ne düzeyde uymaktadırlar?” olarak belirlenmiş ve bu temel soruya bağlı olarak TR72 bölgesinde ikamet eden YMM’lerden 16’sı ile görüşülerek, kendilerine SMMM’lerin muhasebe sistemine, vergi mevzuatına, etik ilke ve kurallara uyum düzeylerini ve bunun muhasebe bilgi kalitesi üzerine etkisini belirlemeye yönelik olarak hazırlanan üç başlık altında toplamda 16 soru yöneltilmiştir.

Bu sorulara alınan yanıtlar ve katılımcıların görüşme esnasında ifade ettikleri sorunlar için önerdikleri çözümler çerçevesinde görüşme transkriptleri kodlanarak çalışmada dört tema oluşturulmuştur. Bu temalar: “SMMM’lerin bilgi üretiminde muhasebe sistemine uyum düzeyleri”, “SMMM’lerin bilgi üretiminde vergi mevzuatına uyum düzeyleri”, “SMMM’lerin bilgi üretiminde etik ilke ve kurallara uyum düzeyleri”, “YMM’lerin sorunlara yönelik çözüm önerileri”dir.

Dört bölümden oluşan çalışmanın birinci bölümünde; bilgi, sistem, bilgi sistemi, muhasebe bilgi sistemi kavramları tanımlanarak muhasebe bilgi sisteminin alt sistemlerine, muhasebe bilgi sistemindeki veri akışına, muhasebe bilgi sistemi geliştirme ilkelerine ve muhasebe bilgisinin önemine dair açıklamalarda bulunulmuştur.

İkinci bölümde; SMMM ve YMM’lerin görevleri açıklanarak SMMM ve YMM’lerin vergi mevzuatından kaynaklanan sorumlulukları ile etik sorumlulukları üzerinde durulmuştur.

Üçüncü bölümde; muhasebe bilgi kalitesinin önemi ve çevresi ile kaliteyi arttıran-azaltan uygulamalar hakkında bilgi verilerek, muhasebe meslek mensuplarına özgü kaliteyi etkileyen faktörler açıklanmıştır.

Son bölüm olan dördüncü bölümde ise araştırmanın amacı, literatür araştırması, araştırmanın deseni hakkında bilgi verilerek, araştırmanın bulguları açıklanmış ve değerlendirilmiştir.