Akademik Veri Yönetim Sistemi
GÖK MEDRESE İLAHİYAT ARAŞTIRMALARI 14, Ş. Muhammed Dualı,Mustafa Mücahit, Editör, Son Hazırlık Yayıncılık, İstanbul, ss.45-59, 2025
Toplumların tarihinde, geleceğin yönünü belirleyen bazı kritik dönüm noktaları bulunmaktadır. Rus toplumu açısından bu dönüm noktalarından ilki, 10. yüzyılda Hıristiyanlığın kabulüdür. İkinci önemli dönüm noktası ise, 16. yüzyıldan itibaren feodal bir yapıdan Çarlığa dönüşüm sürecini mümkün kılan “Moskova Üçüncü Roma” düşüncesinin ortaya çıkışıdır. Rusların Hıristiyanlığı kabulü, onları pagan bir toplum olmaktan kurtarmış, aynı zamanda yazı ve medeniyetle tanışmalarının önünü açmıştır. Bu gelişme, Rusların kilise üzerinden Bizans ile güçlü bir ilişki kurmasına da yol açmıştır. Bununla birlikte 1453’te Bizans’ın, yani Ortodoksluğun son kalesinin Türkler tarafından fethedilmesi, Ortodoks dünyasında ciddi bir otorite boşluğu doğurmuştur. Bu boşluktan yararlanan Rus din adamları, “Moskova Üçüncü Roma’dır” düşüncesini geliştirmişlerdir. Bu yeni kavram, Rus Ortodoks Kilisesi’nin siyasi otoriteye yönelik yeni bir vizyon ortaya koyması anlamına gelmekteydi. Bu durum, Rus tarihi açısından ikinci büyük kırılmayı temsil etmiş, Ruslara feodal bir yapından imparatorluğa uzanan yolu göstermiştir. “Üçüncü Roma” düşüncesine göre, tarihteki ilk iki Roma (Roma İmparatorluğu ve Bizans İmparatorluğu) tarih sahnesinden silinmiş; Tanrı’nın ilahi planı uyarınca Ortodoksluğun hamiliği artık Moskova’ya (ve dolayısıyla Ruslara) tevdi edilmiştir. Artık Moskova, “Üçüncü Roma’dır” ve dördüncüsü asla olmayacaktır. Bu kavram, Rus halkının seçilmişliği fikrini güçlendirirken, Moskova’ya da tarihsel bir misyon yüklemiştir. Bu bağlamda elinizdeki bu çalışma, daha önce Milel ve Nihal dergisinde İngilizce olarak yayınlanan makalenin bazı revizyonlarla Türkçe versiyonu niteliği taşımaktadır. Çalışmamızda Moskova Üçüncü Roma düşüncesinin ortaya çıkışı, gelişim süreci ve günümüze uzanan yansımaları analitik bir yöntemle ele alınmaktadır.