Akademik Veri Yönetim Sistemi
The Journal of Academic Social Science Studies, cilt.7, sa.44, ss.153-168, 2016 (Hakemli Dergi)
Bir borcu veya ibadeti zamanında ifa edememenin sonuçlarından bir kısmı kaza başlığı
altında değerlendirilmektedir. Sebep ve sonuçlarıyla kaza birçok fiil içerisinde yer alır. Kaza,
yanında bulunan başkasının hakkı olduğu için verilmesi emredilen bir şeyi veya mislini vererek
borçtan kurtulmaktır. Kaza konusunda geçen mislî mal, fiyatı etkileyecek bir fark olmadan birbirinin yerine geçebilen eş özelliklere sahip malları ifade eder. Kıyemî mal ise, pazarda ya benzeri
bulunmayan ya da fiyatı farklı olan şeydir. Kaza sebeplerinden gasb, İslam hukuku bakımından
ekonomik değeri olan bir malı izinsiz olarak alenen almak suretiyle sahibinin hâkimiyetine son
vermektir. İtlaf ise, başkasının malına bir fiille hukuka aykırı olarak ve tazmin sorumluluğu
doğuracak şekilde zarar vermektir.
Eşya iki ayrı varlıktan oluşur. Bunlar eşyanın cevherini ifade eden ayn(mal) ve eşyanın
kullanımıyla sağlanan menfaatlerdir. Malın müstakil bir fiziki varlığı bulunmaktadır. Mal haklara
ve hukuki işlemlere konu olabilir. Malı itlaf halinde tazmin yükümlülüğü doğar. Menfaatin varlığı
mala bağlıdır. Bu sebeple menfaatin gasp ve itlafı mümkün değildir. Bütün bu durumlarda olaya
tarafların itiraz edemeyeceği bir makam müdahale etmelidir. Gasb ettiği malı kullanarak faydalanan bir kimsenin ayrıca bir ücret ödemesi mevzuu fakihler arasında ihtilaflıdır. Hanefi mezhebine
göre menfaat tazmin edilemez. Hanefi mezhebi fakihleri menfaatin niçin tazmin edilmeyeceğini
çeşitli şekillerde izah etmişlerdir: Gasb edilen mal mevcutsa iade edilir. Değişikliğe uğramışsa ya
noksanlığı ya da tamamı tazmin edilir. Gasıbın yaptığı bizatihi haksızlık olması sebebiyle tazir veya
hapisle cezalandırılacağı, ilave olarak uhrevi cezasının da olduğu ifade edilmiştir. Ayrıca menfaatin
tazmini gasıba haksızlık olur denilmiştir. Menfaatin tazmini konusunda Hanefi mezhebi sonraki
dönem fakihleri, Şafii mezhebinin içtihadına göre, menfaatin tazmini şeklinde fetva vermişlerdir.
Bu fetva gasb ile mağdur olan mal sahiplerinin haklarını korumak bakımından önemlidir. Çünkü
menfaatlerin tazmin edilmemesi yönündeki yaklaşımlar istismara yol alabilir. Fikri, sınaî ve telif
hakları gibi menfaatlerin zarar verici fiillere maruz kalmaları halinde tazminat borcunun
doğacağının kabulü hukukun gayesine daha uygundur.
Kaza üç başlık altında incelenir: Makul misille kaza: Bir şeyin yerine, şekil ve ekonomik
değer bakımından emredilen şeye benzerliği akılla kavrana¬bilen bir şeyin verilmesidir. Makul
olmayan misille kazada zamanında ödeyemediği bir şeyin yerine, emredilen şeye benzerliği akılla
kavranamayan başka bir şeyin verilmesidir. Mâkul olmayan misille kaza, nassla veya nassın delaletiyle sabit olabilir. Bu konunun üçüncü çeşidi edaya benzer kazadır.
Some consequences of non performance of an obligation or a prayer is evaluated under
the title of Qadha (Making Up). Qadha appears in a lot of acts with its cause and effects.
Qadha is to get out of an obligation by giving the same thing or an equivalent one as what
is retained is someone else’s right. Equivalent property about qadha means the property having interchangeable identical features without any price difference. Qyemy property is something either
which does not have similar one in market or its price is different. Usurpation which is one of the
reasons of qadha is ending a property’s possession by seizing openly a property having an economical value without prior permission. Destruction is damaging someone else’s property unlawfully
causing a compensation responsibility.
Property consists of two entities. These are interests which are afforded by using property
and thing expressing the essence of property. Property has an independent tangible asset. Property
can be an issue in rights and legal transactions. In case a property is destroyed, compensation responsibility arises. The existence of interest depends on property. So usurpation and destruction of
interest is impossible. In such cases, An authority which all parties can not object must interfere.
Whether a man who gained economic profit from the property which he usurped is one of the controversial issues among faqihs (experts in Islamic law). According to Hanefi madhhab (hanafiyyah
school) Interest cannot be compensated. Faqihs in Hanafiyyah madhhab explain why interest cannot be compensated in different ways. If an usurped property is available, it is returned. If it is undergone a change, deficiency or all the property is compensated. It is stated that usurper is sentenced to imprisonment or punished in different ways and there is a punishment in afterlife since it
is an act of injustice in itself. Additionally, compensation of interest would be unfair to the usurper.
Next term hanafiyya faqihs gave fatwa that interest is compensated according to Shafii madhhab.
precedent. This fatwa is significant to protect owners’ rights which were usurped. Approaches
against compensation can be exploited. In case the interests such as the rights of intellectual and industrial copyrights are exposed to damaging acts, The acceptation of compensation is in accordance
with the end of law.
Qadha is studied under three titles: Qadha with reasonable equivalent: Giving something
which can be perceived its resemblance to ordained thing in terms of shape and economic value in
return for something. In Qadha with unreasonable equivalent, giving something which cannot be
perceived its resemblance to ordained thing in return for something which he could not afford to
pay. In Qadha with unreasonable equivalent can be determined by the Ko¬ran or its signification.
The third kind of this subject is Qadha which is similar to performance