İBN SÎNÂ'NIN BURHÂN TEORİSİNE ANALİTİK BİR YAKLAŞIM


Creative Commons License

Koyuncu A.

XII. MANTIK ÇALIŞTAYI , Van, Türkiye, 11 - 13 Mayıs 2023, cilt.1, sa.1, ss.10-26

  • Yayın Türü: Bildiri / Tam Metin Bildiri
  • Cilt numarası: 1
  • Basıldığı Şehir: Van
  • Basıldığı Ülke: Türkiye
  • Sayfa Sayıları: ss.10-26
  • Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Adresli: Evet

Özet

Felsefi bilimlerin merkezinde olan klasik mantık, bilinenlerden hareket ederek bilinmeyenlerin elde edilmesini amaçlar. Bu amaç için de geçerli ve doğru çıkarımlar yaparken kendisine sistematik bir metot belirlemiştir. Bu metot; beş sanattan en önemlisi olan “burhân”dır. Burhân, öncülleri ve sonucu belirli şartlara bağlı olan kıyas formunda bir içeriktir. Bu form bize; aklî kesin bilgiyi sunmaktadır. Bundan dolayı İbn Sînâ (ö.1037) bu sanatla felsefî metodolojisini inşa etmiştir. Zira burhânî akıl yürütmelerde kesin, sağlam ve zorunlu doğru sonucun elde edilmesi amaçlanır. Yanı sıra İbn Sînâ’nın burhân teorisi onun mantıksal düşünme biçimini şekillendirmiştir. Dahası İbn Sînâ’nın burhân teorisine Aristoteles’in (m. ö. 384-322) II. Analitikler kitabının etkisi büyüktür. Dolayısıyla İbn Sînâ’nın burhân teorisi bağlamında kendinden önce süregelen Aristotelesçi gelenekle ortak olan ve farklılaştığı noktalar vardır. Bunun yanında mezkur burhân görüşüyle kendinden sonra gelen mantıkçıları etkileyerek yol gösterici de olmuştur. Yanı sıra en kesin ve güçlü kanıtlama biçimi olarak burhânın türleri nelerdir? Bu türlerin bilgi değerleri nasıl tespit edilir? Burhânî akıl yürütme tüm ilimlerdeki kanıtlamalar için gerekli olduğuna göre bunun şartları nasıl hazırlanacaktır vb. sorulara çalışmada cevap aranmaktadır. Son olarak elde edilen verilerden hareketle İbn Sînâ’nın burhân teorisi genel bir çerçevede sistematik olarak ortaya çıkarılarak onun konu üzerine katkıları tespit edilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler: Mantık, İbn Sînâ, burhân, yakîn, kanıt.


At the heart of philosophical sciences, classical logic aims to derive the unknown from the known. To achieve this goal, it has established a systematic method while making valid and correct inferences. This method is "burhān," the most important of the five arts. Burhān is a syllogistic form whose premises and conclusion depend on specific conditions. This form provides us with certain rational knowledge. Consequently, Ibn Sīnā (Avicenna) (d. 1037) constructed his philosophical methodology using this art. In demonstrative reasoning, the objective is to attain a definite, sound, and necessarily correct conclusion. Additionally, Ibn Sīnā's theory of demonstration shaped his logical way of thinking. Moreover, Aristotle's (384–322 BCE) book Posterior Analytics had a significant influence on Ibn Sīnā's theory of demonstration. Therefore, within the context of Ibn Sīnā's theory, there are points of convergence and divergence with the preceding Aristotelian tradition. Furthermore, his aforementioned view on demonstration has guided and influenced subsequent logicians. Also, what are the types of burhān as the most certain and powerful form of proof? How is the epistemic value of these types determined? Since demonstrative reasoning is necessary for proofs in all sciences, how should its conditions be prepared? The study seeks answers to such questions. Finally, based on the data obtained, Ibn Sīnā's theory of demonstration will be systematically presented within a general framework, aiming to identify his contributions to the subject.

Keywords: Logic, Ibn Sīnā (Avicenna), burhān (demonstration), certainty, proof.