Akademik Veri Yönetim Sistemi
6. KENT ARAŞTIRMALARI KONGRESİ, 16 Aralık 2021 - 18 Ocak 2022, cilt.1, ss.212-221
Günümüzde özellikle kentsel alanlarda ulaşımın sağlanabilmesi, kentsel aktivitelerin devamlılığı açısından bir gereksinimdir. Sürdürülebilir
kentsel gelişmenin en temel bileşeni de tüm insanlar için erişilebilir ve
sürdürülebilir ulaşım sistemleridir. Kentlerde etkin bir erişim için farklı
ulaşım türleri (yürüme, bisiklete binme, toplu taşıma ve özel araç kullanımı) öncelikli tercihler arasındadır. Farklı ulaşım türleri, kentlinin
kentsel kamusal alanları aktif biçimde kullanabilmesi için de alternatifler sunar. Kentlinin ve kentsel altyapının getirdiği olanaklara göre değişen ulaşım türlerinin seçimi ve türel dağılımları kent içindeki hareketliliğin sağlanmasında ve kent içi erişimde birincil rol oynar. Kentsel
kamusal alanlar hatta meydanlar ise kent içi erişimde sıklıkla atıf alan
mekanlardır. Ulaşımdaki türel dağılım tercihlerini etkileyen temel parametreler: yakınlık, türel entegrasyon, ödenebilirlik, kapsayıcılık ve
sosyal statü genel başlıklarında tanımlanmaktadır. (Knupter, Pokotilo
ve Woetzel, 2018) Bu kriterleri açıklayan alt parametreler, mekânsal,
sosyal, ekonomik, kişisel durum ve tercihleriyle birlikte ulaşımda türel
dağılım tercihlerini belirler. İlk belirleyici parametre, kentsel kamusal
Ulaşımdaki Türel Dağılımın Kamusal Alanlara Erişimdeki Etkisi
213
alanlar ile ev ve iş yerleri arasındaki mesafeyi temsil eden yakınlıktır.
Yakınlık parametresini ölçmek için iş yeri, evin konumu, meydan yolculuğunun başlangıcı, meydana seyahat süresi ve meydana sadece yürüyerek varış olmak üzere beş açıklayıcı değişken ile tanımlanır. Türel
entegrasyon ise kullanıcıların toplumun bir parçası olabilmesi, kolaylıkla kamusal alanlara ulaşabilmesi için gereken araç ve teknolojilerini
içeren bir parametredir (Knupter vd., 2018, Stjernborg, 2019). Ulaşım
türü seçiminin önemli faktörlerinden bir diğeri de ulaşımda ödenebilirliğe sahip olmasıdır. Ödenebilirlik parametresi, ulaşım için aylık harcanabilir gelir (Litman, 2021) ile aylık ulaşım giderini içerir (Rivas vd.
2018; Knupter vd., 2018). Aylık ulaşım giderlerinin fazla olması, kentlinin toplu taşıma veya yürüme gibi alternatiflere yönelmesi için belirleyicidir. Kapsayıcılık ise beş alt kategoride incelenmiştir. Bunlar, bedensel engelli bireyler ve kullandığı yardımcı araçlara uyum, bireylerin
sağlık durumlarına uyum, dezavantajlı gruplar için uyum, mevsim koşullarına uyum ve konfordur (Knupter vd., 2018). Konfor, kalabalıklık
(Eboli ve Mazzulla, 2008) ile doğrudan ilişkili olup, toplu taşıma yerine
özel araç kullanımına yönelik eğilimi artırmaktadır. Erişilebilirliğin parametreleri yalnızca dış faktörler ve fiziksel çevre ile ilgili değildir. Yaş
(Brookfield ve Tilley, 2016; Böcker vd. 2016; Azak ve Belir, 2020; Liao,
2020), cinsiyet (Brookfield ve Tilley, 2016; Böcker vd., 2016; Golan ve
Handerson, 2019), engellilik (Schmöcker vd., 2008; Rahman, 2018; Gharebaghi ve Mostafavi 2018) gibi parametreler de erişilebilirlik ve ulaşım
türü seçiminde önemli kriterlerdendir. Bir diğer parametre olan sosyal
kabul edilebilirlik, cinsiyet, yaş, meslek, eğitim durumu ve güvenliğini
kapsamaktadır. Bu beş faktör, ulaşım türü seçiminde bireye bağlı sebepler olmanın yanı sıra, kent içi hareketliliğinde belirleyiciler arasındadır. Kentsel kamusal alanlar ve özellikle kent meydanları, kentlilerin
sürekli kullanım alanları ve sosyal hayatın odak noktaları olduğu için
bu alanlara ulaşımın ve erişimin sağlanması önemlidir. Çalışma alanı
olarak seçilen kamusal alanlar, İstanbul metropoliten alan sınırlarında
nüfus yoğunluğunun en fazla olduğu bölgelerden biri olan Tarihi Yarımada’nın içerisinde yer alan tarihi Beyazıt, Çemberlitaş, Sultanahmet,
Sirkeci, ve Eminönü Meydanları’ dır. Pek çok farklı ulaşım türü ile
Bengüsu Turan, Hatice Ayataç, Enver Cenan İnce
214
ulaşılabilen Eminönü ve Sirkeci meydanlarına metro, otobüs, tramvay
ve vapurlarla, Çemberlitaş ve Sultanahmet meydanlarına tramvayla,
Beyazıt meydanına otobüs ve tramvay ile doğrudan erişim sağlanabilmektedir. Bu bağlamda, ulaşımda türel dağılımların kentsel kamusal
alanlara erişimdeki etkisini değerlendiren bu araştırmanın amacı, İstanbul’un tarihi kentsel yarımadasında yer alan seçili meydanlara erişimde kullanıcının ulaşım türü tercihi ve kullanım amacı arasındaki
ilişkiyi tercihi etkileyen temel parametreler üzerinden değerlendirmek
ve tartışmaktır.