Dil ve düşünce geçmişten günümüze tekâmül ederek gelen iki unsurdur. Dilin ortaya çıkışından yerel olarak gelişmesine kadar olan süreçler farklı tartışmaları da beraberinde getirmiştir. Bu tartışmalara Fârâbî (ö. 950) dil, düşünce ve kavram ekseninde farklı bir yaklaşım serd etmiştir. Bu çalışmada düşünürümüzün, mezkur konumuz bakımından ortaya koyduğu görüşler Kitâbu’l-Hurûf adlı eseri baz alınarak dil, düşünce ve kavram bağlamında ele alınacaktır. Çalışmada bilhassa dilin evriminden hareketle düşünce ve kavramın oynadığı rol ortaya çıkarılacaktır.
Dilin oluşumu öncelikle insanın yaratılmasına bağlı olan bir süreçtir. İnsan ise yaratılışında ilk önce en kolayına gelene doğru yönelerek hareketlerine başlar. Konuşma bakımından da işaret etme onun ilk önceliğidir. Dil kişinin önce işaret, sonra kastına göre anlamsız ses çıkarma ve nihayetinde ünsüz harfleri kullanarak kendini ifade etmesine göre gelişmeye başlamıştır. Kişinin meramını anlayan ikinci bir şahsın olması nesnelere isim vererek anlaşma konusunda bir çıkar yol olmuştur. Biz bu sürece tabiri yerindeyse evrim diyoruz ve kısaca şu şekilde ortaya koyuyoruz: Ünlü harfli kelimelerin oluşturulması, anlamsız lafızların meydana gelişi, anlamsız lafızların toplumlarda anlama kavuşturulma süreci, dil vaz’ edicilerin ortaya çıkışı ve nihayetinde uzlaşı sonucunda evrensel mahiyette tümel kavramların oluşturulmasına kadar devam edegelen bir süreçtir. Farklı toplumlara göre dillerin farklılaşması meselesi ise biyolojik olarak ağız yapılarının toplumlara göre farklı farklı yaratılması iledir. Elbette bu evrim süreci bu şekliyle dilde kalmaz ve düşüncede de önce felsefeyle başlar ve din ile devam eder. Düşünürümüz Darwin (ö. 1882)’den yüzlerce yıl önce yaratılış ve yaratılış sonrası hareketler bakımından evrim teorisini andırır görüşler ortaya koyarken bununla da kalmayarak; dil, düşünce ve kavram bakımından da ondan daha ileri olan şeyler söylemesi gerçekten dikkate değer bir konudur.
Bu çalışma dilin menşei probleminden, Kur’ân-ı Kerîm’deki dillerin farklılaşması meselesine, dilin oluşum sürecinden, düşünce ve kavramın oluşumuna değin farklı meselelere evrensellik ve yerellik bağlamında cevap vermeyi amaçlar. Çalışmamızın ana tezi; dilin yerel olarak evrimini, düşünce ve kavramın evrensel olarak bu evrimdeki yerini ortaya koymaktır.

    Anahtar Kelimeler: Fârâbî, dil, düşünce, kavram, evrim