Akademik Veri Yönetim Sistemi
TURK KULTURU INCELEMELERI, sa.53, ss.511-536, 2025 (Hakemli Dergi)
Tarihî Türk dilinin söz varlığını ortaya koyan en önemli sözlük çalışmalarından biri Ebu’l-Kasım Cârullah Mahmud b. Ömer b. Muhammed b. Ahmed ez-Zemahşerî el-Harezmî’nin kaleme aldığı Mukaddimetü’l- Edeb adlı eserdir. Gerek yazıldığı yüzyılda gerekse sonraki yüzyıllarda oldukça rağbet gören bu sözlük çok kez istinsah edilmiştir. Eserin Farsça, Harezmce (eski bir İran dili), Harezm Türkçesi, Azerbaycan Türkçesi, Eski Anadolu Türkçesi, Klasik Osmanlı Türkçesi, Çağatayca ve Moğolcaya çok sayıda satır altı çevirisi mevcuttur. 20. yüzyılın ilk yarısından günümüze değin yapılan araştırma ve tetkikler sonucunda Mukaddimetü’l- Edeb’in çok sayıda nüshasına ulaşılmıştır. Bu doğrultuda eldeki çalışma ile Mukaddimetü’l- Edeb’in Harezm Türkçesi satır altı çevirisinden müteşekkil 6 nüshanın ve bir tane de Arap harfli karşılaştırmalı nüshanın tanıtılması amaçlanmaktadır.
Mukaddimetü’l- Edeb’in daha önceki tanıtılmış nüshalarına ilaveten literatürde bahsedilmeyen Lübnan-Beyrut Saint-Joseph Üniversitesi Doğu Bilimleri Kütüphanesi (Bibliothéque orientale) MS 2/1085, Süleymaniye Kütüphanesi Mahmud Paşa 381, Beyazıt Devlet Kütüphanesi Beyazıt 6900, Süleymaniye Kütüphanesi Cârullah 2009, Süleymaniye Kütüphanesi Hacı Mahmud Efendi 5407, Süleymaniye Kütüphanesi Murad Buharî 307 nüshalarının fizikî özellikleri hakkında bilgi verilecek ve ardından bu nüshaların ne denli Harezm Türkçesi özelliğini yansıttıkları hususu üzerinde durulacaktır. Eldeki çalışmada ayrıca Süleymaniye Kütüphanesi Yazma Bağışlar nu. 534’te muhafaza edilen Arap harfli karşılaştırmalı nüsha hakkında da kısaca bilgi verilecektir. Son olarak nüshaların her birinin müstakil olarak Türk dili açısından önem arz ettiği ve bu sebeple her birinin ayrı ayrı incelenip mevcut nüshaların tamamını içine alan karşılaştırmalı bir çalışmanın yapılması gerektiğinin önemi üzerinde durulacaktır.