Nebevî Vârisler (İmam Gazzâlî)

Demir H.

Siyer Yayınları, İstanbul, 2022

  • Yayın Türü: Kitap / Araştırma Kitabı
  • Basım Tarihi: 2022
  • Yayınevi: Siyer Yayınları
  • Basıldığı Şehir: İstanbul
  • Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Adresli: Evet

Özet

Rahmân ve Rahîm olan Allah’ın adıyla. İnsana acziyetini öğreten Allah’a yarattıklarının nefesleri adedince hamd olsun. Güzel ahlakın en nadide örneklerini şahsında gösteren Efendimiz Hazreti Muhammed Mustafa’ya, ashâbına ve izinden gidenlere salât ü selâm olsun.

Eserleri ve fikirleri ile coğrafyaları ve asırları aşan etkili düşünür ve aksiyoner sûfî İmam Gazzâlî gibi çaplı bir ismi kuşatabilmek, hakkıyla anlamak ve anlatmak, abartmadan ifade edilecek olursa bir ömür gerektirir. Bu satırların yazarının da böyle bir iddiası yoktur. Zira mikro düzeyde çalışmaların revaçta olduğu günümüz akademisinde, Gazzâlî gibi birçok alanda baş ucu kitabı eserler kaleme almış bir âlimi bütün yönleriyle anlayabilmek pek mümkün olmasa gerektir. Hatta onun hakkında yapılmış çalışmaları listelemek bile bir kitap hacmine ulaşacaktır. Fakat bu kitabın yazarı, bulan değil, belki arayan birisi olarak arayışına sizleri de ortak etmek gayesindedir. Kendi arayışını İmam Gazzâlî’nin arayışı ile birleştirerek muhatapları etkilemek, düşündürmek ve iç muhasebeye sevk etmek, bu eserin temel hedeflerindendir. İmam Gazzâlî’nin yaşadığı dönemle bütünleşen kader çizgisi; bugüne ışık tutabilecek, bugünün gençlerine mesaj verebilecek krizleri ve krizlerden çıkış yollarını barındırdığı için onu tanımak, dün olduğu gibi bugün de önemini yitirmemiş bir edinim olarak kıymetini korumaktadır.

Öncelikle ifade edilmelidir ki çalışmamız, Gazzâlî’nin kendi satırlarına odaklanan metin ve yazar merkezli bir mesainin ürünüdür. Bu mesai yapılırken hiçbir eser göz ardı edilmemeye çalışılmış fakat şöhreti ve kıymeti diğerlerini geride bırakan şaheseri İhyâ ve otobiyografisi Münkiz doğal olarak daha çok kullanılmıştır. Bunun dışında Gazzâlî hakkındaki mevcut çalışmalardan faydalanılmış, seçkin ve projenin maksadına uygun olanlar öncelenmiştir. Bu meyanda Tâceddîn Sübkî’nin Tabakâtü’ş-Şâfiiyye’si, Zehebî’nin Siyeru a‘lâmü’n-Nübelâ’sı, Zebidî’nin İhyâ şerhi İthâfü’s-sâde, Ubeydullah Küçük’ün İhyâ’nın girişine yazdığı mukaddime, Sabri Orman’ın ve Mustafa Çağrıcı’nın Gazzâlî’yi konu edinen biyografik eserleri, Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından yayınlanan Vefatının 900. Yılında Büyük Mütefekkir Gazzâlî makaleleri, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi tarafından 900. Vefat Yılında İmam Gazzâlî adıyla düzenlenen Milletlerarası Tartışmalı İlmî Toplantı bildirileri, Baron Carre de Vaux tarafından kaleme alınan Gazzâlî kitabının bazı tasarruflarla tercümesi olan Mehmet Ali Aynî’nin İslâm Düşüncesinin Zirvesi Gazzâlî, Eric Ormsby’in Gazzâlî ve İslâm'ın Dirilişi, son olarak William Montgomery Watt’ın Müslüman Aydın -Gazâlî Hakkında Bir Araştırma- kitapları özellikle zikredilmelidir. Ayrıca Gazzâlî hakkında yazılmış yüzlerce makaleden ve yaklaşık yüz elli tane lisansüstü tezden bazıları seçilerek konusu geldikçe kitabın satırlarına ve dipnotlarına kaydedilmiştir.

            İmam Gazzâlî’nin hayatı, eserleri, fikirleri, etkileri ve nebevî vâris olma yönünün araştırıldığı bu çalışma bir giriş ve üç bölümden oluşmaktadır. Girişte alanın uzmanları tarafından yazılan çalışmalara dayanılarak Gazzâlî’nin yaşadığı dönemin siyasî, ilmî ve kültürel durumuna dair özet bilgiler kaydedilmiştir. Birinci bölümde İmam Gazzâlî’yi yakından tanımak için doğumundan vefatına kadar olan hayat serüveni ele alınmıştır. Bu bölümdeki bilgiler genellikle Gazzâlî’ye tarih olarak en yakın kaynaklardan aktarılmıştır. İkinci bölümde Gazzâlî’nin ilmî alana katkılarını bütüncül bir bakış açısıyla görmek için tüm eserleri listelenmiş ve özellikle bu çalışmanın konusuyla ilgili olanlar kısaca tanıtılmıştır. Son bölümde ise müellifin İslâm kültür medeniyetinin inşasında üstlendiği rol, fikirleri, İslâm düşüncesine etkileri, Hz. Peygamber’i (sas) örnek aldığı cihetler, bugüne verebileceği mesajlar ve insanlığa katkısı tespit edilmiştir. Kitabın ana omurgasını oluşturan bu bölümde atıflar, okuyucunun erişim ve okuma kolaylığı düşünülerek çevrimiçi erişim imkânı olan eserlere ve Gazzâlî’nin kitaplarının tercümelerine yapılmıştır. Birinci bölümün sonunda yer alan kronoloji, Gazzâlî’nin hayatını bütüncül bir perspektiften gösterme gayesinin; üçüncü bölümün sonunda yer alan “Gazzâlî Bugüne Ne Söyler?” başlığı ise eserin vermek istediği mesajları bir başlıkta özlü bir şekilde toplama amacının sonucudur. Ayrıca üçüncü bölümdeki kimi başlıklar Gazzâlî’nin bazı eserlerinin özeti gibi olup konu başlarında bu durum belirtilmiştir. Dolayısıyla ilgili bölümlerde doğrudan alıntılar, özgün ifadeler ve spesifik bilgiler dışındaki cümlelerin kaynakları dipnotta gösterilmemiştir.

  Kitabın vücuda gelmesinde öncülük eden editör hocalarımıza, yazım sürecinde kendileriyle sürekli istişare ettiğim ve fikirlerinden istifade ettiğim kıymetli mesai arkadaşlarım Arş. Gör. Ömer Faruk Özbek ve Arş. Gör. Abdurrahman Poyraz’a, ayrıca eseri okuyup görüşlerini paylaşan aziz dostum İsmail Hakkı Çetin’e şükranlarımı sunarım. Bugünlere gelmemde maddi ve manevi katkıları olan herkese katkıları nisbetinde teşekkürü bir borç bilirim. Çalışmamın başından sonuna kadar, çocukların yükünü omuzlayarak bana zaman kazandıran refikamı da şükranla anmalıyım. Son olarak eserin okuyucuyla buluşmasına vesile olan Siyer Yayınları’na minnettarlığımı ifade etmek isterim.