Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Doktora
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Maden Mühendisliği, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2023
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: BEKİR POYRAZ
Asıl Danışman (Eş Danışmanlı Tezler İçin): Yavuz Gül
Eş Danışman: Fatih Poyraz
Özet:
Maden açık işletmelerinde gerekli
tedbirler alınmadığında özellikle büyük kütlesel yer değiştirmeler (heyelan)
nedeniyle çok ciddi kazalar ve can kayıpları ile karşılaşılmaktadır. Bu durum
hem maddi hem de manevi açıdan önemli kayıplara sebep olmaktadır. Bu yüzden
maden sahalarındaki deformasyonların önceden tespiti ve gerekli önlemlerin alınması
son derece önemlidir. Son yıllarda özellikle çok geniş alanlarda, yüzey
deformasyonlarını ve hareketlerini belirlemeye olanak sağlayan ve uydu
verilerini kullanan interferometrik yapay açıklı radar (InSAR) yöntemi ön plana
çıkmaya başlamıştır. Bu yöntem, üretilen yüksek kaliteli topografya bilgisi ile
deformasyonların belirlenmesi esasına dayanmaktadır. Mevcut yöntemlerden farklı
olarak istenilen büyüklükte alanın izlenmesine imkan sağlamakta ve
santimetre/santimetre altı hassaslığında sonuç vermektedir.
Bu tez çalışması kapsamında, bölgede
deformasyon alanlarının belirlenebilmesine yönelik olarak LiCBAS yazılımı ile
bir ön değerlendirme yapılmıştır. Belirlenen deformasyon alanındaki hem
deformasyonların gelişiminin hem de periyodik bir etkinin araştırılması
amacıyla üç yıllık zaman aralığı periyotlara bölünerek PSInSAR tekniği ile
incelenmiştir. Sabit saçıcı (PS) oluşumlarına etkilerini belirlemek amacı ile
de bazı lokasyonlara Köşe reflektörler
(CR) tesis edilmiş ve sonuçları değerlendirilmiştir. Avrupa uzay ajansı uydularından
(Sentinel-1A/B) ücretsiz düşük çözünürlüklü ve Alman uzay ajansı uydusundan
(TerraSAR-X) ücretli yüksek çözünürlüklü SAR görüntüleri elde edilerek deformasyonların
ve olası kütlesel yer değiştirmelerin izlenebilirliği ve izleme hassasiyetleri
ortaya konulmaya çalışılmıştır. Sahaya tesis edilen 2 adet GPS ile Sentinel-1A
ve TerraSAR-X uydu radar verilerinden elde edilen sonuçların uyumu
değerlendirilmiştir. Bununla birlikte, her üç yaklaşımla elde edilen sonuçlar
karşılaştırılmıştır.
Çalışma
sonucunda, uzun dönem verilerinden PSInSAR tekniği ile belirlenen sonuçlarına
göre, deformasyon alanı içerisinde yatay/düşey yönlü deformasyonların azalmış
olsa dahi hala devam ettiği, aynı zamanda mevsimsel bir etkinin de olduğu
görülmüştür. CR tesisi ile yeni PS adaylarının oluştuğu ve bu sayede noktasal
değerlendirmelerinde yapılabileceği ortaya konulmuştur. Yaklaşık aynı tarih
aralığına denk gelen, Sentinel-1A uydusu tabanlı LOS hızları ile TerraSAR-X
uydusu tabanlı LOS hızları %5’lik bir farkla yaklaşık aynı seviyelerde
bulunmuştur. Uyduların açı değerleri (incidence ve heading) dikkate alınarak
GPS verilerinden elde edilen dönüştürülmüş LOS yönündeki hızlarda ise yaklaşık
%20’lik bir fark ortaya çıkmıştır. GPS tabanlı LOS hız değerleri, uydu tabanlı
hız değerlerine göre yüksek bulunmuş ancak yönelimlerinin (benzer hareket davranışları)
uyumlu olduğu görülmüştür. Benzer şekilde GPS noktalarından tesbit edilen yatay
ve düşey hız değerleri de Sentinel-1A tabanlı hızlara göre yüksek bulunsa da
sonuçları uyumlu olup aynı yönelimi göstermişlerdir.